Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu

Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna jest unikatowym na skalę światową podziemnym zabytkiem techniki górniczej i hydrotechnicznej. Powstała w latach 1799-1863, była najdłuższą sztolnią w górnictwie węglowym na kontynencie. Pełniła funkcję odwadniającą, transportową i wydobywczą. Pomimo swego znaczenia, przez lata była zapomniana, niedrożna i niedostępna.

W 2007 r., po ponownym odkryciu Sztolni, jej fragment, leżący na terenie Zabrza został wpisany do rejestru zabytków. Konserwacja obiektu stanowiła końcowy etap unikatowego projektu rewitalizacji i ponownego udostępnienia wyrobiska dla zwiedzających. Od 2013 r. prace prowadziło władające Sztolnią Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu. Wszystkie przebiegały w uzgodnieniu i pod nadzorem  Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Objęły odcinek wyrobiska, biegnący od szybu „Carnall” przy ul. Wolności, do wylotu przy ul. K. Miarki w Zabrzu.

Priorytet stanowiły zachowanie i konserwacja obiektu, ograniczenie ingerencji w zabytek i zapewnienie bezpieczeństwa. Wyrobiska udrożniono i zabezpieczono. Istniejące obudowy i spąg odczyszczono, uzupełniono ubytki i spoiny. Zabudowano nowe tamy izolacyjne. Zachowano w ok. 80% autentyczne obudowy chodników i przecinek. Zachowano i z pietyzmem zakonserwowano oryginalne, odkryte elementy, m.in. drewniane koryta w spągu, stalowe drzwi, pozostałości instalacji podsadzkowej oraz wszelkie ślady na ociosach i stropie: inskrypcje, rowki po przytamkach, ślady odwiertów strzałowych itp. Wprowadzono nowe elementy konieczne dla obsługi ruchu turystycznego. Zabudowano stanowiska ekspozycyjne. Na odcinku 1100 m od wylotu sztolni, uszczelniono jej koryto i ponownie zalano wodą. W 2018 r. oddano do użytkowania ostatni element konserwowanego zabytku - trasę wodną ze spływem łodziami.

 

Konserwacja i rewitalizacja Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej realizowana była ze środków unijnych, miejskich, wojewódzkich i rządowych. Największy z projektów nosił nazwę "Europejski Ośrodek Kultury Technicznej i Turystyki Przemysłowej", jego beneficjentem było Miasto Zabrze, realizatorem Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, a partnerem realizacji projektu Województwo Śląskie.