Muzeum Narodowe w Warszawie

Rysunki i podrysowania obrazów… – to rozpoczęty w 2012 roku, finansowany ze środków własnych program badawczo-naukowy Muzeum Narodowego w Warszawie (MNW). Projekt prowadzony był przez Piotra Borusowskiego (Gabinet Rycin i Rysunków) i Aleksandrę Janiszewską (Zbiory Dawnej Sztuki Europejskiej). Konsultantem projektu i redaktorem naukowym publikacji był prof. dr hab. Antoni Ziemba. Prace prowadzone w MNW zostały uzupełnione podczas pobytów studyjnych w europejskich gabinetach rycin, bibliotekach i archiwach oraz konsultacjami ze specjalistami z instytucji europejskich i amerykańskich. Ze względu na specyfikę obiektów i zastosowanych metod badawczych, badania prowadzone były dwutorowo – osobno dla rysunków na papierze, osobno dla podrysowań obrazów tablicowych.

Spośród rysunków wytypowano 170 dzieł, powstałych od końca XV do początku XIX wieku, o najwyższym poziomie artystycznym. Większość nie była publikowana. Poddano je kompleksowym badaniom atrybucyjnym, ikonograficznym i proweniencyjnym. Ich wynikiem były ważkie odkrycia: Klęcząca Joanna d’Arc przypisana została Peterowi Paulowi Rubensowi; 21 rysunków w Kodeksie kawalerów Orderu Złotego Runa – Hansowi Bolowi, odtworzono program treściowy rysunku Maertena de Vosa Trzy Cnoty Ewangeliczne. Określono lub sprecyzowano funkcje badanych szkiców: projektów do obrazów, witraży, tapiserii, rycin, obiektów złotniczych, rysunków prezentacyjnych i warsztatowych, mistrzowskich i uczniowskich. Badania technologiczne (papierów i filigranów, zdjęcia UV i w podczerwieni) pozwoliły m.in. stwierdzić, że 65 studiów postaci, zwierząt i pejzaży Cornelisa Saftlevena wchodziło pierwotnie w skład jednego szkicownika (odkrycia dokonane w trakcie badań – patrz załączona prezentacja).

W celu ustalenia obecności podrysowania i ewentualnego sposobu jego wykonania, zostały wykonane fotografie w podczerwieni 55 wczesnoniderladzkich obrazów. W uzasadnionych przypadkach przeprowadzono badania uzupełniające – RTG, fotografie UV oraz obserwację powierzchni malarskiej pod mikroskopem. Wyniki badań konsultowane były podczas wyjazdu studyjnego ze specjalistami z Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis w Hadze (RKD). Efektem projektu było m.in. spektakularne odkrycie dwóch faz powstania Tryptyku Opłakiwania Jeana Bellegambe’a – jednego z najważniejszych dzieł w zbiorach polskich; obalona została również teza o małżeńskim charakterze fundacji tego tryptyku (szczegóły w załączonej prezentacji).

Zwieńczeniem projektu była wystawa W warsztacie niderlandzkiego mistrza (18 maja – 20 sierpnia 2017), prezentująca szerokiej publiczności (27 000 widzów) wyniki badań. Rysunki i obrazy opatrzone były krótkimi opisami, a obrazy dodatkowo wydrukami fotografii w podczerwieni w skali 1:1, pozwalającymi na porównanie warstwy malarskiej i podrysowań. Polsko-angielski katalog zawiera dwa artykuły o funkcji rysunków oraz podrysowań i szczegółowe glosy do 73 rysunków.

Wystawie towarzyszył kongres International Council of the Curators of Dutch and Flemish Art CODART – prestiżowego stowarzyszenia kuratorów muzealnych z 50 krajów, zajmujących się sztuką holenderską i flamandzką (21­–23 maja 2017). 120 uczestników zapoznało się z dziełami eksponowanymi i wzięło udział w dyskusji na temat wyników całego projektu badawczego.