Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN
Wystawa była unikatową okazją spotkania z twórczością Franka Stelli, uznawanego za jednego z najważniejszych amerykańskich artystów XX w., czołowego reprezentanta minimalizmu i abstrakcjonizmu i skonfrontowania jej z mało znanymi i trudno dostępnymi źródłami inspiracji, które były owocem działalności polskich i polsko-żydowskich badaczy okresu międzywojennego.
Punktem wyjścia dla wystawy był cykl prac Franka Stelli zatytułowany „Polish Villages”, który powstał w latach 1970-1974. Został on zainspirowany książką Kazimierza i Marii Piechotków „Wooden Synagogues” (1959). W swoistym atlasie architektury zgładzonej wraz z polskimi Żydami w trakcie II wojny światowej autorzy wykorzystali rysunki pomiarowe i fotografie bóżnic powstałe w wyniku inwentaryzacji inicjowanych przed wybuchem II wojny światowej na Politechnice Warszawskiej. Były wśród nich znakomite zdjęcia autorstwa warszawskiego Żyda Szymona Zajczyka (1900-1944).
Prace Stelli wchodzące w skład cyklu „Polskich miasteczek” powstawały w kilku etapach, co zostało odzwierciedlone na wystawie i w towarzyszącej jej publikacji. Pokazano zarówno rysunki przygotowawcze i szkice artysty, jak i drewniane monochromatyczne modele reliefów, ich makiety, wreszcie wieńczące proces – malowane reliefy i kolaże wielkoformatowe. Każdy z takich zestawów (określonych nazwą miejscowości, w której znajdowała się konkretna, inspirująca te prace synagoga) został ekspozycyjnie powiązany z przedwojennymi fotografiami i rysunkami architektonicznymi danej synagogi.
Zasadniczą część wystawy dopełniał pokaz dwóch projektów autorstwa polskich artystów współczesnych, którzy podjęli się zinterpretowania procesu twórczego Franka Stelli. Autor pierwszego z nich, Jan Mioduszewski, konstruując mechaniczno-optyczne PRZYRZĄDY DO OGLĄDANIA STELLI, przyjął rolę „tłumacza abstrakcji”. Drugi projekt, autorstwa duetu Katarzyna Kijek / Przemysław Adamski, został oparty na cyklu animacji poklatkowych, odnoszących się do konkretnych reliefów Franka Stelli. Przy wystawie pracowali też inni polscy artyści współcześni: Jan Strumiłło - autor scenografii wystawy, Piotr Młodożeniec, odpowiedzialny za identyfikację wizualną ekspozycji i projekt okładki katalogu, Marcin Władyka - projektant katalogu.
Wystawa stanowiła okazję do przypomnienia kilku osobowości. Oprócz prac samego Stelli zaprezentowano także wybrane owoce działalności inwentaryzatorów z międzywojennego Zakładu Architektury Polskiej Politechniki, w tym jego założyciela Oskara Sosnowskiego, wspomnianego Szymona Zajczyka czy Bronisława Żywnę – jednego z najzdolniejszych rysowników, a także ich sukcesorów – Marię i Kazimierza Piechotków, polskich architektów i historyków architektury, których życiową misją okazało się naukowe opisanie i zinwentaryzowanie drewnianych bożnic z terenów II Rzeczypospolitej. Prezentacji dzieł sztuki towarzyszył bogaty materiał archiwalno-dokumentacyjny, ukazujący inwentaryzacje drewnianych synagog, zniszczonych przez Niemców w czasie II wojny światowej.
Wystawa Frank Stella i synagogi dawnej Polski, zrealizowana według autorskiego konceptu kuratorskiego, przekraczała granice rutynowej prezentacji dzieł sztuki na wybrany temat. Jak twierdziło wielu widzów - zarówno specjalistów, jak i amatorskich miłośników sztuki – wkraczała w przestrzeń dyskursu o architekturze i malarstwie jako nośnikach pamięci. Oparta o dialog oryginalnych dzieł wybitnego artysty z nie mniej cennymi rysunkami i fotografiami międzywojennymi, uświadamiała, że fenomeny kulturowe są w stanie nieustannie inspirować, przekraczając bariery kulturowe, językowe, religijne i historyczne. Wykazywała, że międzykulturowe inspiracje mogą mieć i mają odwrotny od zazwyczaj przyjętego i uznanego, kierunek: z Polski i Europy Środkowej do Stanów Zjednoczonych.
Wystawę doceniły gremia krytyków, a w jednym z prestiżowych rankingów zaliczono ją do grona 15 najlepszych wystaw roku 2016 na świecie: http://hyperallergic.com/348469/best-of-2016-our-top-15-exhibitions-around-the-world/